De opening van het graf van de jonge farao Toetanchamon in 1922 is waarschijnlijk de meest opzienbarende archeologische gebeurtenis van de vorige eeuw. De enorme hoeveelheid gebruiksvoorwerpen en schatten (meer dan 3500 in totaal) die in het graf werden aangetroffen, spreekt ook nu nog enorm tot de verbeelding en menig toerist vergaapt zich aan de prachtige objecten die in het Egyptisch museum in Cairo te vinden zijn of brengt een bezoek aan de graftombe in de Vallei der Koningen. Ook de farao zelf houdt de gemoederen bezig: hoe kon het dat zo’n jonge farao zulke schatten meekreeg, waarom is hij de enige die de cobra en de gier op zijn kroon droeg en wat is de reden van zijn vroegtijdige dood? Stierf hij als gevolg van een infectie aan zijn knie, aan malaria, aan de gevolgen van inteelt of werd hij vermoord? Er wordt nog steeds onderzoek naar gedaan….

 

 

Over de moeder van Toetanchamon bestaat nog veel onduidelijkheid. DNA onderzoek uit 2008 heeft aangetoond dat de moeder een zus of een nicht van zijn vader Achnaton moet zijn geweest. De uitslag van dit onderzoek sluit uit dat Nefertiti zijn moeder zou zijn, zoals lang gedacht werd. Deze DNA uitslag is echter niet 100% zeker. Het is mogelijk dat het materiaal besmet is of te oud om mee te werken.

 

Achnaton en Nefertiti zijn familie van elkaar omdat er overeenkomsten in het DNA zijn aangetroffen. In Egyptische koninklijke families werd er vaker getrouwd met neven en nichten en incestueuze relaties kwamen regelmatig voor. Zo trouwde Toetanchamon zijn halfzus Ankhesenamun.

 

Nefertiti  betekent letterlijk ‘de mooie is gekomen’ en is bij velen vooral bekend door de prachtige buste die in het Berlijns Neues Museum te bezichtigen is. Nefertiti was de vrouw van Toetanchamons’ vader en dus familie van de jonge farao. Na de dood van Achnaton zou zij geregeerd hebben als Smenchkareof Neferneferuatonvoordat Toetanchamon als koning aan de macht kwam.Het is niet onwaarschijnlijk dat zij Toetanchamon bijstond als regentes tijdens de eerste jaren van zijn regeerperiode. Zij verdween plotseling uit de geschriften maar kan onder een andere naam verder geleefd hebben. Al vele jaren wordt er gespeculeerd over waar haar lichaam begraven ligt, elke keer als er een graf wordt blootgelegd met daarin een vrouwelijke mummie wordt er gedacht (gehoopt?) dat het Nefertiti kan zijn.

 

Tot juli 2016….

 

De Britse archeoloog Nicholas Reeves publiceerde op de website van academia.edu een artikel over ‘the burial of Nefertiti’ dat als snel viraal ging en gehypet werd. Hij verklaart hierin dat hij denkt te weten waar het graf van Nefertiti zich bevindt. Omdat er nooit voorwerpen op de (zwarte) markt zijn aangeboden uit het graf van Nefertiti gaat Reeves ervan uit dat het graf nog volledig intact moet zijn.

 

Reeves vindt het vreemd dat het graf van Toetanchamon maar twee kamers heeft voor de grafgiften waar dat er bij andere farao’s vier zijn. Tijdens de opgravingen in 1922 sprak Howard Carter al zijn verbazing uit over de toegang tot het graf. Waar andere graven een gang naar links hebben, had dit graf een gang naar rechts en leek het aansluitende kamers te missen. Carter ging ervan uit dat het graf onaf was omdat de koning nog erg jong was en plotseling overleed in 1324 BC,en omdat hij stierf in een tijd van politieke chaos.

 

Volgens Reeves zijn de afbeeldingen op de noordmuur een aanwijzing dat dit graf niet bedoeld zou zijn voor Toetanchamon maar voor Nefertiti. De personen die staan afgebeeld hebben het uiterlijk van personen zoals die in een vroegere periode werden afgebeeld. De ondergrond was wit, in tegenstelling tot de andere muren en het gips en de verf die gebruikt zijn, zijn afwijkend.  Hij beweert dat de afgebeelde Toetanchamon (afgebeeld tijdens het ritueel van het openen van de mond voor het leven in het hiernamaals door zijn opvolger) eigenlijk Nefertiti is en dat de opvolger niet de opvolger van Toetanchamon is maar Toetanchamon zelf in plaats van zijn opvolger Ay. Deze verklaring baseert hij op gezichtskenmerken van Nefertiti en Toetanchamon die elders op afbeeldingen zijn aangetroffen. De namen boven de afgebeelde personen zijn echter Toetanchamon en Ay en de naam Nefertiti wordt niet aangetroffen.

 

Al langer wordt er verondersteld dat een deel van de grafgiften in het graf van Toetanchamon toebehoren aan Nefertiti wat de theorie van Reeves staaft.

 

Ook het bekende gouden dodenmasker van Toetanchamon zou een aanwijzing bevatten dat het niet voor hem maar voor een vrouw bedoeld zou zijn; de gaatjes in de oren. Oorbellen ter versiering werden wel gedragen door mannen maar alleen op jonge leeftijd. Echter, er zijn maskers van farao’s bekend die ook gaatjes in hun oren hadden, zoals farao Psoesennes die regeerde van 1036 tot 989 BC, en Toetanchamon was pas 18 toen hij stierf. Ook is er een afbeelding van een naam onder de zegel van Toetanchamon te zien die verwijst naar een andere regent: Ankhkheprure Nefernefruaten, waarvan gedacht wordt dat het Nefertiti zou kunnen zijn.

 

Nadat de hele wereld zijn blik naar Egypte had gericht verleende de Egyptische autoriteiten begin oktober toestemming tot verder onderzoek om vast te stellen of er zich daadwerkelijk kamers bevinden achter het graf van Toetanchamon. Het graf is hiervoor tot nader order gesloten. Tegelijkertijd zal het graf worden gerenoveerd, net zoals het gouden masker dat door eerdere werkzaamheden schade opliep. Duitsland heeft hiervoor €50.000 euro beschikbaar gesteld wat de relatie tussen Egypte en Duitsland aanzienlijk verbetert aangezien er een conflict gaande is over wie de buste van Nefertiti mag bezitten. De onderzoeken in het graf zullen geen schade veroorzaken en uitgevoerd worden door Dr. Mamdouh El Damaty, Minister van Antiquiteiten, de faculteit ingenieurswetenschappen van de universiteit in Cairo, een Frans instituut dat is gespecialiseerd in het behoud van cultuurschatten en een Japanse team onder leiding van Hirokatsu Watanabe.  Er wordt gebruik gemaakt van radar- en thermografisch onderzoek. Eerst werd er getest in graf KV-5 waar de zonen van Ramses II liggen omdat er over dit graf veel bekend is en men de nauwkeurigheid van de testresultaten kan meten. Begin november werden de eerste resultaten bekend gemaakt: het is voor 90% zeker dat er verborgen ruimten zijn achter de muren die Reeves aanwees. Verder onderzoek zal moeten aantonen of Nefertiti zich daadwerkelijk achter deze muur bevindt.

 

Maar is het logisch dat Nefertiti in dit graf aangetroffen zal worden?

 

• In de 19e dynastie werden er wel vaker tombes gedeeld maar in de 18e was dit ongebruikelijk.
• Hoewel Nefertiti en Toetanchamon familie van elkaar waren hadden zij, politiek, niet zoveel gemeen. Nefertiti stond haar man actief bij in zijn creatie van een  monotheïstische maatschappij die veel tegenstand opriep. Zij zal als koningin veracht en gehaat zijn. Haar man Achnaton, ook wel de ketter koning genoemd, werd begraven in Amarna, waarom zou zij dan begraven zijn in de Vallei der Koningen? Het kan zijn dat zich in Amarna nog een onontdekt graf bevindt met haar lichaam of misschien toch een ander graf in de Vallei der Koningen. Omdat Toetanchamon wel weer het polytheïsme aanhing en zijn naam weer veranderde van Toetanchatun in Toetanchamon, verdiende hij wel een plaats in de Vallei.
• Het lichaam in graf KV-35 zou genetisch de moeder van Toetanchamon zijn. Deze mummie heeft geen naam maar staat bekend als ‘the younger lady’ en ligt in een zijkamer van het graf van Amenhotep II. Kan dit Nefertiti zijn?
• In graf KV-21 ligt een mummie zonder hoofd. Ook van haar kan niet worden uitgesloten dat zij Nefertiti is.De andere vrouw in dat graf is Anksenamun, de dochter van Achnaton en Nefertiti en de vrouw van Toetanchamon.
• Was Nefertiti wel dezelfde persoon als Smenkhare en was het graf dat wij nu kennen als KV-62 wel bedoeld voor haar? En is het wel bekend wanneer zij stierf , toen Nefertiti verdween en mogelijk verder leefde onder een andere naam?
• En wat te denken van de theorie dat Howard Carter het graf van Toetanchamon jaren eerder heeft gevonden dan 1922 en dat hij, zonder dat de rest van de wereld het wist, zijn gang kon gaan, zoals beschreven door Gerald O’Farrell en Thomas Hoving. Is het mogelijk dat de noordmuur door hem gemetseld en beschilderd is? Carter was een begenadigd schilder…

 

Het hele verhaal is spannend. Zal Reeves zich in de toekomst, na Carter, de man mogen noemen die één van de grootste ontdekkingen uit de Egyptische archeologie deed? De wereld kijkt mee en wacht af wat er gevonden zal worden. Misschien zal Reeves antwoorden op de vraag wat er te zien zal zijn ‘beautiful things’ zoals Carter deed in 1922.  De ontdekking draagt er hopelijk aan bij dat er meer mensen een bezoek zullen brengen aan Egypte nu het land bijna geen toerisme meer kent door alle politieke ontwikkelingen van de laatste jaren. Of Nefertiti nu wel of niet gevonden wordt, er is nog genoeg te bewonderen en te ontdekken in dit land.

 

Update: Verder onderzoek in 2018 wees uit dat er zich geen verborgen ruimten bevinden in het graf van Toetanchamon. Reeves had een luchtballonnetje opgelaten dat wereldwijd werd opgepikt en hem zo zijn 15 minutes of fame gaven. Wederom het bewijs dat Egyptologen niet eerst bewijs hoeven te overleggen om gehoord te worden.

Dit artikel verscheen eerder in het Frontier magazine van januari/februari 2016