De witte paarden van Wiltshire

Overal ter wereld kun je afbeeldingen op heuvels tegen komen als een vorm van landschapskunst maar verreweg de meeste tref je aan in Engeland en met name in de Salisbury/Stonehenge regio. Bekend zijn de witte paarden van Littlington (Sussex), Osmington (Dorset), Kilburn (Yorkshire), de Cerne Giant, de Long Man of Wilmington, de Kiwi in Bulford, de militaire emblemen van Fovant en de leeuw van Whipsnade. Maar in dit artikel beperk ik mij tot de witte paarden van Wiltshire en de geoglief van het witte paard van Uffington (Oxfordshire), volgens chronologie van creatie zullen ze de revue passeren. In totaal zijn er in Wiltshire ooit 14 afbeeldingen geweest waarvan er nog 8 zichtbaar zijn. De anderen zijn verloren gegaan door achterstallig onderhoud en zodanig overgroeid met gras dat ze niet langer zichtbaar zijn. Er is bekend dat er nog afbeeldingen geweest moeten zijn op de Rockley Downs, in Pewsey, Westbury, Devizes, Inkpen en Tan Hill.

Van oudsher zijn paarden belangrijke dieren die al eeuwen lang samen leven met mensen.

Van oudsher zijn paarden belangrijke dieren die al eeuwen lang samen leven met de mens. Zo ook in de Keltische tijd. Ze hielpen beschavingen te bouwen en te verdedigen en werden, zeker vóór de industriële revolutie, onder andere gebruikt voor: transport, de jacht, het werk op het land, als voedsel, voor het leer en oorlogsvoering. Zeker in rurale gebieden waren paarden van groot belang. Tegenwoordig genieten veel mensen nog van paarden als huisdier of voor de sport.

De creatie van de figuren is grofweg onder te verdelen in 3 perioden:

* de primitieve figuren uit het oude Engeland,

* de figuren uit de 18^eeeuw,

* de figuren uit de 20^eeeuw.

De afbeeldingen werden aangelegd om verschillende redenen:

– als een landschapsfollie, met geen ander doel dan decoratie,

– interesse in monumentale landschappen,

– als herdenking van speciale gebeurtenissen zoals een gewonnen veldslag, een kroning of een jubileum.

Om een figuur te kunnen maken heb je eigenlijk niet zoveel nodig: een heuvel met een oppervlak dat goed zichtbaar is -liefst met een kalkrijke bodem- en een ontwerp dat uitgevoerd kan worden door een ploeg werklui. Van een afstand werden er aanwijzingen gegeven om vlaggen te plaatsen die de contouren van het paard aangaven. Dat perspectief van een afstand lastig te bepalen is blijkt uit het feit dat sommige paarden een te groot of te klein hoofd hebben in vergelijking met de rest van het lijf.

Vervolgens moest de bovenste laag grond tot een diepte van 50 centimeter worden afgegraven. Als de, dan zichtbare, kalklaag niet schoon genoeg was werd er een schone, nieuwe kalklaag op aangebracht. Tegenwoordig wordt daarbij ook gebruik gemaakt van witte verf en/of cement. Om de paar jaar moet een figuur worden schoongemaakt en de kalklaag worden vervangen/aangevuld. Vroeger werd dat vaak in vakantie perioden gedaan, een tijdrovende en dure klus. Inmiddels zijn sommige paarden inmiddels betegeld (zoals het witte paard van Newbury), of hebben en betonnen uitlijning en/of drainage systeem om het wegspoelen van de kalk tegen te gaan. Vroeger was de landeigenaar verantwoordelijk voor het bijhouden van de figuur maar tegenwoordig is dat English Heritage of de lokale autoriteit en zijn er speciale fondsen opgericht tot behoud van deze vorm van landschapskunst. Sommige figuren zijn in de loop van de tijd van vorm veranderd. Als het te lang geleden was dat het paard werd schoongemaakt was het soms niet helemaal duidelijk meer waar de belijning liep en moest men raden naar de contouren. Tijdens de tweede wereldoorlog werden de kalkfiguren gecamoufleerd zodat ze niet konden dienen als oriëntatiepunt voor de vijand.

Het witte paard van Uffington

Nabij de overblijfselen van een ringfort (een  gefortificeerde nederzetting uit de ijzertijd), bekend als Uffington Castle en de afgeplatte heuvel die Dragon Hill heet (naar Uther Pendragon, de vader van koning Arthur, die daar leefde als stamhoofd), en aan een van de oudste wegen ter wereld, de 5000 jaar oude Ridgeway, vinden we het oudste en meest bekende witte paard van Uffington die de vallei waarin hij zich bevindt, zijn naam heeft gegeven. Dit witte paard is in zijn geheel slechts te zien vanuit de lucht omdat het op een weinig glooiende helling ligt, en meet 109 x 27 meter. De afbeelding van het witte paard is al terug te vinden op munten die aldaar gevonden zijn en die komen uit de ijzertijd, maar onderzoek van het Oxford Archeologisch onderzoekscentrum heeft aangetoond dat het tijdens de Late Bronstijd gemaakt kan zijn (1600-1200 v.Chr.). Waarschijnlijk koos men voor een afbeelding van een paard als totem voor een lokale stam. De eerste schriftelijke notering van deze afbeelding  komt uit de tijd van Henry II (1154-1189 n.Chr.). Hoewel het paard in de Angelsaksische periode geaccepteerd werd als een heidens symbool, werd het later geadopteerd door de christenen als een link naar het verhaal van St. Joris en de draak. In 1892 werd het zorgvuldig gerestaureerd en sindsdien wordt de 1 meter dikke kalklaag goed bijgehouden.  Door het uiterlijk van dit witte paard, het heeft snorharen, is er al heel lang een discussie gaande; is dit wel een paard? Er zijn mensen die zeggen dat het een draak is vanwege de verwijzing naar Dragons’ nest en omdat het op een ‘dragon line’ ligt, een andere benaming voor ley-line. Een andere theorie is dat het hier eigenlijkom een hond gaat. In vroegere tijden werden goden vergezeld door honden en zeker de god van de jacht had een hond om hem te assisteren. Ook zijn er overblijfselen gevonden van honden bij rituele heiligdommen. Het is verbazingwekkend dat dit figuur 3000 jaar oud kan zijn als je je realiseert dat elke kalktekening regelmatig moet worden schoongemaakt om het te behoeden voor verdwijning. Vroeger gebeurde dit elke 7 jaar tijdens het lokale festival dat ‘Pastime’ heette. Tegenwoordig is de National Trust verantwoordelijk voor het onderhoud.

Het witte paard van Westbury

Onder het fort uit de ijzertijd dat bekend staat als het Bratton Camp of Deense fort, tussen Westbury en Bratton, ligt het witte paard tegen een heuvel met een helling van 45 graden.

Het huidige paard is 53 x 33 meter groot en stamt uit 1778, wat dit het oudste paard van Wiltshire maakt. Op afbeeldingen uit 1772 is een paard te zien dat er heel anders uitzag en de andere kant op keek, maar het is niet duidelijk of dat een vergissing van de zetter was bij het afdrukken van de afbeelding. Het is goed mogelijk dat het oudere paard is ontstaan na de overwinning van de Saksische koning Alfred op de Denen in 878.

In 1778 werd het huidige paard gemaakt in opdracht van de landeigenaar lord Abingdon. De uitvoerder heeft het paard over het oudere exemplaar aangelegd waardoor het verdwenen is. Mid-19^eeeuw was het paard compleet vergaan en in 1853 is het volledig gerestaureerd. In de vijftiger jaren is de kalklaag vervangen door betonnen platen wat veel afbreuk doet aan het idee dat dit het één na oudste paard is. Deze drastische maatregel is genomen omdat er te veel erosie was op deze steile helling waardoor de kalk steeds wegspoelde.

De afbeelding is goed te zien vanaf Bratton road maar kan ook bezocht worden door er naar toe te lopen vanaf het uitkijkpunt (Bratton camp)ten oosten van Westbury langs de B3098. Op heldere dagen kan het paard op ruim 30 kilometer al worden waargenomen.

Het witte paard van Cherhill

In de tijd dat men nog met paard-en-wagen reed was Cherhill een belangrijke halteplaats tussen Londen en Bristol. Het witte paard uit 1780 was een duidelijk zichtbaar oriëntatiepunt voor de reizigers en is tegenwoordig nog steeds erg duidelijk te zien vanaf de A4 die leidt van Marlborough naar Calne. De aanleg werd geïnspireerd door de aanleg van het witte paard van Westbury. De lokale arts, Dr. Alsop, was geobsedeerd door de aanleg van een wit paard en gaf, m.b.v. een megafoon, vanaf een mijl afstand, aanwijzingen waar de vlaggen geplaatst moesten worden die de contouren van het paard, dat 40 x 43 meter meet, aangaven. Vroeger was het oog gemaakt van flessen die zorgden voor een glinstering in de zon maar in de loop der tijd zijn deze door souvenirjagers meegenomen. Tegenwoordig bestaat het oog uit steen en beton en steekt het een beetje boven de rest van het lichaam uit. Tijdens de tweede wereldoorlog werd het paard geheel bedekt met gaspeldoornstruiken die met netten op hun plek werden gehouden. Het witte paard kan bezocht worden door vanaf de A4 naar boven te lopen waarna je een geweldig uitzicht hebt. Vlakbij het witte paard bevindt zich de obelisk uit 1845 die werd opgericht door de 3^e markies van Landsdowne ter nagedachtenis aan een overleden familielid.

Het witte paard van Marlborough

Het kleinste witte paard van slechts 19 x 14 meter is te vinden op Granham Hill in Marlborough. In de nabijheid vinden we ook de Tombe van de tovenaar Merlijn die het stadje zijn naam gaf (een verbastering van Merle’s barrow). In 1804 is het paard gemaakt door jonge leerlingen van de school van mr. Greasley waardoor het er ietwat naïef uitziet. Een van de oudere leerlingen ontwierp het en de rest groef de grond af en vulde het weer op met kalk. Na sluiting van de school in 1830 werd het paard verwaarloosd. Later werd op hetzelfde terrein een andere school gesticht dat uitgroeide tot het nu bekende college van Marlborough. Een oud-leerling van mr. Greasley zorgde voor renovatie in 1873. Het witte paard is zodanig met deze plek verbonden dat het ook genoemd wordt in het college lied.

Het paard is vanaf de weg niet goed te zien door de begroeiing rondom en omdat de heuvel minder stijl is dan de andere heuvels waarop de witte paarden te vinden zijn. Het beste kun je het terrein van de Marlborough College betreden en vandaar kun je het paard zien maar als je er echt naartoe wilt moet je er via Granham Close naartoe en een klein stukje de Wansdyke (een eeuwenoud pad)op.

Het witte paard van Alton Barnes

Op de heuvel onder het langgraf dat Adams’ Grave heet, vinden we het witte paard van Alton Barnes. Dit paard heeft, qua uiterlijk, veel weg van het witte paard van Cherhill, een kleine 8 kilometer verderop. Het is vanaf vele plekken zichtbaar, waaronder het terras van de Barge Inn, een welbekende plek voor graancirkel liefhebbers. Het is in 1812 gemaakt in opdracht van de pachter van de manor farm. Voor £20 kreeg de man die bekend stond als Jack the Painter de opdracht om een paard te ontwerpen en uit te voeren. Hij nam een onderaannemer aan die er met het geld vandoor ging voordat het paard, dat 48 x 55 meter meet, af was. Deze dief is later verhangen wegens zijn criminele activiteiten. De geschiedenis van het witte paard is te zien in het ‘museum’ van Alton Barnes.

Aan de voet van het witte paard van Alton Barnes verschijnen met grote regelmaat graancirkels.

Het witte paard van Hackpen/Broad Hinton

Het witte paard van Hackpen Hill (27 x 24 meter) is goed te zien als je de heuvel oprijdt via de B4041 langs de Marlborough Downs. Er is een parkeerplaats boven waar je de auto kunt parkeren en vanaf daar kun je een stukje naar beneden lopen. Vanaf hier kun je ook de Ridgeway op.  Dit paard stamt uit 1838 en werd gemaakt ter ere van de kroning van Queen Victoria. Uit oude geschriften blijkt dat er al eerder een wit paard geweest moet zijn maar dat is inmiddels compleet verdwenen. Dit witte paard heeft veel onderhoud nodig omdat het niet omheind is en er paarden en koeien overheen lopen. Dichtbij is de steencirkel van Avebury te vinden, een van de belangrijkste overblijfselen uit de vroege Bronstijd uit 1800 v.Chr. in Europa.

Het witte paard van Broad town

Dit witte paard van 24 x 22 meter uit 1864 is slecht zichtbaar door de vele heggen en bomen waarmee het omgeven is. Het is niet precies bekend wie de opdracht gaf tot het maken van dit paard en waarom. Je kunt het aantreffen als je je begeeft op Chapel Lane, van Marlborough naar Wootton Bassett. Het ligt op privé terrein en is niet toegankelijk. Het paard is afgebeeld in een levendige draf houding. In 1991 werd de ‘White Horse Restoration Society’ opgericht die zorg draagt voor het onderhoud.

Het witte paard van Pewsey

In Pewsey bestond al een wit paard dat uit 1785 stamt maar dat inmiddels compleet is verdwenen. Ter ere van de kroning van Queen Elizabeth is er, in de nabijheid van het oude, in 1937 een nieuw paard gemaakt van 20 x 14 meter. Het is ontworpen door George Maples die zijn levenswerk wijdde aan het onderzoeken van de heuvel figuren in Engeland. De lokale brandweer heeft de werkzaamheden uitgevoerd en nadat het in de Tweede wereldoorlog gecamoufleerd is geweest, is het gerenoveerd. Het witte paard , dat op privé-grond ligt, bevindt zich binnen hekken ter bescherming van de afbeelding tegen het vee.

Het witte paard van Devizes

Het meest recent aangelegde witte paard bevindt zich nabij Roundway Hill bij Devizes. Het meet 46 x 45 meter en is gecreëerd ter ere van de millennium wisseling in 1999. Eén van de initiatiefnemers van de aanleg van dit witte paard had als student ooit een ontwerp gemaakt, gebaseerd op een wit paard uit 1845 dat vlakbij, bij Olivers’ Castle lag maar nu verdwenen is (alleen bij een bepaalde lichtval zijn de contouren van de figuur soms nog te zien). Omdat deze plek van historisch belang is, er werd een belangrijke slag geleverd o.l.v. Oliver Cromwell, in de burgeroorlog in de 15^e eeuw, mocht het nieuwe paard daar niet aangelegd worden. Er is nog even sprake van geweest dat er geen wit paard, maar een graancirkel-motief zou worden gemaakt. Uiteindelijk werd er toch gekozen voor een, galopperend, paard maar dan met een gespiegelde afbeelding zodat het paard naar rechts i.p.v. naar links kijkt, zoals het oorspronkelijke paard bij Olivers’ Castle. De lokale bevolking bekostigde het witte paard door middel van donaties en de officiële opening was op 31 december 1999. De ogen en neusgaten zijn gemaakt van Sarsen stenen, dezelfde stenen waaruit een deel van Stonehenge bestaat en die te vinden zijn op de Marlborough Downs. Er werd een tijdscapsule mee begraven met lokale weetjes en nieuwtjes die over enkele eeuwen een goed beeld geven van Devizes aan het eind van de 20^e eeuw. Je kunt er komen door via het Roundway Industrial estate, Roundway Hill op te rijden. Bij de viering van het 10-jarig bestaan werd er een replica gemaakt van dit paard op het schoolplein van een basisschool in Devizes.

De bevolking van Wiltshire is zich er in de loop van de tijd bewust van geworden dat de witte figuren in het landschap een bijzonderheid zijn

De bevolking van Wiltshire is zich er in de loop van de tijd bewust van geworden dat de witte figuren in het landschap een bijzonderheid zijn en dat resulteerde in zorg voor onderhoud en renovaties. Hun liefde voor de figuren blijkt ook  uit het feit dat er vele straten, bedrijven, hotels, pubs e.d. zijn vernoemd naar een wit paard in de nabijheid. Voor de serieuze wandelaar is er zelfs een White Horse Trail opgezet. Een wandelroute van 90 kilometer die langs de 8 witte paarden, en door het prachtige landschap van Wiltshire voert.

Natuurlijk zijn deze figuren op de Engelse heuvels wit omdat de ondergrond uit kalk bestaat, bestaande uit gefossiliseerde schelpen van de bodem van de zee die miljoenen jaren geleden door geologische krachten werden opgestuwd tot heuvels in dit gebied. Echter, witte dieren worden in vele culturen beschouwd als heilig en staan voor puurheid, vruchtbaarheid, vrede, liefde, onschuld en spiritualiteit.

In vele legenden is er sprake van witte dieren; een wit hert leidde koning Arthur naar een heilige bron, bij de oorspronkelijke bewoners van Amerika speelt de herkomst van de witte buffel een belangrijke rol en de geboorte van de Boeddha werd aangekondigd door een witte olifant.  Misschien is het daarom wel dat de witte paarden zo tot de verbeelding spreken, en een onuitwisbare indruk achter laten bij een ieder die ze gezien heeft. Het zijn immers witte paarden uit de mythologie die bijzondere gaven hebben zoals de Pegasus die kan vliegen en de eenhoorn die magische krachten bezat.

Dit artikel verscheen eerder in het Frontier Magazine in het november/december nummer in 2015