Mummies, overleven na de dood

Een van de drukst bezochte exposities in het Drents museum in Assen, was ooit de expositie ‘Mummies, overleven na de dood’ .

Op een respectvolle manier toonde men dat mummies niet alleen horen bij de geschiedenis van Egypte maar dat gemummificeerde lichamen op alle continenten voorkomen en kunnen dateren uit de tijd van vóórdat de Egyptenaren hun overledenen mummificeerden. Aan de hand van 60 mensen- en 20 dierenmummies, komende uit verschillende musea, gaf de expositie een inzage in het, tot de verbeelding sprekende, verschijnsel mummies

Het woord mummie is afkomstig van het Perzische ‘Mum’ en het daarvan afgeleide Arabische ‘Mumiya’. Mum is een wasachtige substantie die naar Petroleum ruikt en die mineralogisch op asfalt of bitumen lijkt. Het wordt gevonden aan de Dode zee en werd eeuwen geleden al gebruikt als medicijn tegen o.a. botbreuken, blauwe plekken en bloedingen. Toen de Arabieren Egypte in de 7^eeeuw veroverden zagen zij de lichamen in de sarcofagen die zwart waren. Ze dachten dat de lichamen met Mumiya waren behandeld. De term mummie staat dus eigenlijk voor gebalsemd lichaam.

Mummificatie

Hoewel veel mensen bij het woord mummie zullen denken aan een lichaam omwikkeld met linnen repen stof, kennen we de naam mummie inmiddels toe aan mensen en dieren waarbij de botten, huid, haar, spieren of ingewanden bewaard zijn gebleven doordat het proces van ontbinding tot stilstand is gekomen. Er kan onderscheid gemaakt worden in natuurlijke- en kunstmatige mummificatie. Bij natuurlijke mummificatie kunnen natuurlijke omstandigheden zoals: ligging, bodemgesteldheid, klimaat (hitte, droogte en kou) ervoor zorgen dat vocht aan het lichaam wordt onttrokken waardoor de huid verhardt en bacteriën en aaseters hun werk niet meer kunnen doen. Als een lichaam langdurig onder deze omstandigheden verblijft kan volledige mummificatie optreden. Van kunstmatige mummificatie spreekt men als een lichaam wordt begraven of bijgezet in een omgeving met een conserverende werking. Het verwijderen van ingewanden, uitdrogen van weefsel of behandelen met balsem bevordert het proces van mummificatie.

Geneeskrachtige mummies

Omdat mummies door de eeuwen heen zo goed bewaard gebleven waren dacht men dat mummies dragers van levenskracht waren en geneeskundige krachten bezaten en werden mummies verpulverd om als het medicijn Mumiya gebruikt te worden tegen velerlei kwalen. Vanaf de 16^eeeuw werden de mummies een populair exportproduct vanuit Egypte. De vraag naar gemalen mummies werd nog groter toen de meester-schilders de kleur Mumienbraun graag verwerkten in hun schilderijen vanwege de diep bruin-zwarte kleur. Omdat de samenstelling van Mumiya niet goed is onderzocht op werkzaamheid is het gebruik van Mumiya als medicijn in Nederland verboden.

                     Mummies wereldwijd

Hoewel velen mummies voornamelijk met Egypte associëren werd er getoond dat mensen over de hele wereld hun overledenen mummificeren. De redenen daarvoor kunnen verschillen. Sommige volkeren wilden hun doden op een later tijdstip begraven, andere volkeren wilden hun voorvaderen dichtbij huis bewaren, men eerde gemummificeerde (dieren) lichamen of men mummificeerde de lichamen als voorbereiding op een leven in het hiernamaals. De oudste mummies, de zogenaamde Chinchorro mummies, zijn afkomstig uit Chili.  Uit Nieuw –Zeeland was het hoofd van een Maori krijger te zien.  Uit het Hongaarse Vác waren een aantal crypte mummies waaronder de jonge moeder Terezia Borsodi en haar zoontje die beiden bij de bevalling in 1794 overleden. Uit Peru was er een Nazca Indiaan (300-700 A.D.) en een 1500 jaar oude mummie bundel te zien. Laatstgenoemde bevat een baby met de aangeboren afwijking Spina Bifida (open ruggetje), het kindje draagt een amulet. Uit Zwitserland komt de mummie van de dikke dame en uit China werd een wel heel bijzonder exemplaar getoond. Deze mummie was voor het eerst te zien buiten China en toont het beeld van een boeddhistische monnik. Met behulp van een CT. scan is zichtbaar gemaakt dat er in het beeld een menselijke gedaante zit. Deze monnik in het beeld leefde rond het jaar 1100 en is na zijn dood vereerd. Het is niet duidelijk of deze monnik gestorven is aan de gevolgen van zelfmummificatie. Men spreekt over zelfmummificatie als iemand zich voorbereidt op het leven na de dood door een speciaal dieet te volgen of te stoppen met eten.

Nederlandse mummie

De mummies uit Nederland zijn meestal veenlijken. Veengronden kennen een hoge grondwaterstand met slechte waterafvoer waardoor er geen zuurstof aanwezig is om organisch materiaal volledig af te breken. Veenlijken zijn in NW Europa geen onbekend verschijnsel en tussen 500 B.C en 500 A.D. zijn er vele lichamen in de veengronden verdwenen. Veel van deze lichamen vertonen tekenen van buitensporig geweld: wurging, messteken of doorgesneden kelen komen regelmatig voor. De veenlijken werden gevonden in de periode tussen 1850 & 1950, de periode dat er handmatig turf gestoken werd. Het bekendste veenlijk van Nederland werd in 1897 gevonden door twee veenarbeiders in het Stijfveen tussen het Drentse Yde en Vries. Zij zagen iets dat ze eerst hielden voor een jute zak. Het bleek een zwart hoofd met rood haar te zijn behorende bij het lichaam van een meisje dat tussen 54 B.C en 128 A.D. om het leven gekomen moet zijn en dat bekend is komen te staan als ‘het meisje van Yde’. Zij was 1.40 m. lang en moet ten tijde van haar dood ongeveer 16 jaar geweest zijn. Uit onderzoek blijkt dat ze een afwijking aan haar ruggenwervels had en dat ze daardoor krom en mank liep. Haar hoofd was half kaal geschoren en om haar hals zat een bandje met een schuifknoop. Dit bandje was drie keer om haar hals gewikkeld en aangetrokken onder haar linkeroor. Boven haar linker sleutelbeen lijkt een messteek te zitten. De reden voor haar gewelddadige dood blijft een raadsel: was haar dood een straf of is zij geofferd?

Op de plek waar zij vele eeuwen begraven lag tot ze in 1897 gevonden werd is een bord te zien. Een klein stukje verderop ligt het landschapskunstwerk ‘Gebroken cirkel’ , een labyrint ter nagedachtenis aan het meisje van Yde.
Het gemummificeerde lichaam en een reconstructie van haar gezicht behoren tot de collectie van het Drents museum in Assen.

Dit artikel verscheen eerder in het Frontier Magazine in het november/december nummer in 2014